حشر چه پیام‌هایی دارد؟
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین در جلسه تفسیر قرآن کریم به بیان پیام‌های حشر پرداخت.
آیت‌الله عبدالکریم عابدینی در جلسه 94 تفسیر قرآن کریم که در تاریخ 3 بهمن 1403 در مسجد شیخ‌الاسلام برگزار شد، ضمن تسلیت ایام شهادت امام موسی کاظم (ع) اظهار کرد: امام موسی کاظم (ع) فرموده‌اند در دین خدا تفقه کنید، فقه کلید بصیرت و بینایی است و باعث می‌شود عبادت کامل شود، اگر کسی دین را عمیق بفهمد، خدا او را به منازل بلندمرتبه می‌رساند و در دین و دنیا به او مرتبه عظمت عنایت می‌کند، کسی که عبادت سطحی می‌کند و فهم عمیق دین در کارش نیست با آن کسی که دین را عمیقا می‌فهمد، فرقش مانند کوچک بودن ستارگان نسبت به خورشید از دیدگاه زمینیان است، اگر کسی نخواهد دینش را بفهمد، خدا از عملش راضی نمی‌شود.
وی ادامه داد: تفقه به معنای فهم عمیق نسبت به دین است، امام (ع) فرموده‌اند شناخت درست نسبت به دین را دنبال کنید، دین را سطحی یاد نگیرید، وقت صرف کنید تا دین را خوب بفهمید، کسانی که به خودشان زحمت می‌دهند دین، آیات قرآن، نماز، عبادات، حقایق دینی و معرفت نسبت به خدا داشته باشند، فرق این‌ها با آن کسانی که به خودشان زحمت نمی‌دهند دین را بفهمند، مثل فرق خورشید و ستارگان از دیدگاه زمینیان است.
امام جمعه قزوین در ادامه در خصوص تفسیر سوره حشر عنوان کرد: خدای متعال در آیه 2 سوره حشر فرموده‌اند «هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَار»، یعنی (اوست كسى كه از ميان اهل كتاب كسانى را كه كفر ورزيدند در نخستين اخراج از مدينه بيرون كرد گمان نمی‌کرديد كه بيرون روند و خودشان گمان داشتند كه دژهايشان در برابر خدا مانع آن‌ها خواهد بود ولى خدا از آنجايى كه تصور نمی‌کردند بر آنان درآمد و در دل‌هايشان بيم افكند به طورى كه خود به دست خود و دست مؤمنان خانههاى خود را خراب می‌کردند پس اى ديدهوران عبرت گيريد).
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین بیان کرد: یکی از کلمات مورد بحث در این آیه کلمه «لِأَوَّلِ الْحَشْرِ» است، ببینیم منظور از حشر اول چیست؟ آیا منظور حشر یهودیان و خروج آنان از مدینه است یا منظور حشر و قیام مردم علیه یهودیان برای اخراج آن‌هاست؟
وی خاطرنشان کرد: می‌توان گفت که «لِأَوَّلِ الْحَشْرِ» یعنی اولین قیام مردمی که با فرماندهی، امامت و هدایت رسول اکرم (ص) بوده است، این اولین قیام و اولین حرکت مردمی و حشر مردم با هدایت پیامبر (ص) بود.
آیت‌الله عابدینی تأکید کرد: در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، قیام‌هایی که صورت می‌گرفت و خیابان‌ها سرشار انبوهی از جمعیت هدفمند می‌شدند، جمعیتی که با شعور و مقصد معین در پیروی از امام (ره) دارای هدف ایمانی برای رضای خدا با ایثار، فداکاری و گذشت به میدان آمده و در مسیر شهادت قدم برداشته بودند، این هم به معنای حشر است.
امام جمعه قزوین تصریح کرد: «لِأَوَّلِ الْحَشْرِ» چهار پیام دارد، یک پیام آن برای مؤمنان است، این یعنی ای مؤمنان! راهی جز مقاومت و ایستادگی در مقابل دشمن وجود ندارد، یعنی نمی‌توان با یهودیان مذاکره و صحبت کرد، قرآن این را راه‌حل نمی‌داند، خدا می‌فرماید باید در مقابل این‌ها قیام کنید و حشری داشته باشید که نتیجه حشر شما آوارگی، جابجایی و بیرون کردن آن‌ها باشد، فقط این راه است که به عزت، اقتدار و پیروزی شما خواهد رسید.
وی یادآور شد: پیام دوم برای دشمنان است تا بدانند این رشته سری دراز دارد، یعنی یک موقع حشر به معنای قیام تعدادی از مردم مدینه در مقابل فرقهای از یهودیان و بیرون کردن آن‌ها بوده است، این حشر راجع به یک گروه از یهودیان است، یهودی‌های دیگر هم باید بدانند هر کجا در مقابل دین خدا بایستند این حشر مؤمنین با برکندن یهودیان و بیرون کردن آن‌ها دنبال خواهد شد، این پیام برای دشمنان است.
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین اظهار کرد: پیام سوم برای جهانیان است، یعنی ای مردم جهان، ما یک حشر و قیام را شروع کرده‌ایم، این قیام در مدینه به امامت، رهبری و هدایت رسول اکرم (ص) اتفاق افتاده است، این قیام در عصر و نسل ما در 15 خرداد اتفاق افتاد، این حشر در سال 52 به گونه دیگری در مقابل یهود و امریکا مطرح شد، ای جهانیان که از ظلم تنفر دارید و عدالت را دوست دارید، اکنون شاهدید شعاع حشر رسول اکرم (ص) گسترده شده و در جاهای مختلف دنیا مطرح است.
آیت‌الله عابدینی عنوان کرد: پیام چهارم این است که «لِأَوَّلِ الْحَشْرِ» به ما می‌گوید این حشر متوقف نخواهد بود و حشرهای بعدی هم در راهند و این رشته ادامه پیدا خواهد کرد.
وی بیان کرد: امروز شاهدیم جهانیان برای اقامه عدل و قسط و مقابله با ظلم، جنایت و نسل‌کشی متفق‌القول شده‌اند، پیش از این اینچنین نبود، قبلا فقط یک فیضیه بود که فریاد عدالت‌خواهی بلند می‌کرد، اما امروز می‌بینیم که دانشگاه‌های غربی، اروپایی، آمریکایی و جاهای مختلف دنیا فریاد فیضیه را تکرار می‌کنند، این خیلی پرمعناست.
امام جمعه قزوین خاطرنشان کرد: در سال 57 ایران قیام کرد، امام (ره) از تبعید به کشور بازگشت، اگر جهان قیام کند چه کسی می‌آید؟ اکنون ما داریم آثار و علائم چنین فضایی را می‌بینیم.
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین تأکید کرد: خدای متعال در آیه 3 سوره حشر فرموده است «وَلَوْلَا أَنْ كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْجَلَاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ»، یعنی (و اگر خدا اين جلاى وطن را بر آنان مقرر نكرده بود قطعا آن‌ها را در دنيا عذاب می‌کرد و در آخرت هم عذاب آتش داشتند).
وی تصریح کرد: در این آیه جمله «كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْجَلَاءَ» آمده است، یعنی خدا جلاء را برای یهودیان نوشته است، یعنی خدا تصمیم گرفته که این‌ها باید بروند و بساطشان را از مدینه جمع کنند، خدا جلاء را برای یهودیان و فتح و پیروزی را برای مؤمنین در نظر گرفته است.
آیت‌الله عابدینی یادآور شد: جلاء به معنای ترک دیار و وطن برای نجات از بلاها و گرفتاری‌هاست، یعنی برای مثال امروز یهودیان صهیونیست برای نجات از موشک‌هایی که بر سرشان می‌ریزد چاره‌ای جز ترک فلسطین ندارند، در آن زمان هم یهودیان برای نجات از تهدیدهایی که رسول خدا (ص) نسبت به آنان داشت، باید مدینه را ترک می‌کردند، این‌ها باید مدینه را ترک می‌کردند تا خودشان را نجات بدهند.
امام جمعه قزوین اظهار کرد: این نشان می‌دهد همیشه باید سیاست ما در مقابل مستکبران آمریکایی، یهودی و صهیونیستی این گونه باید که به گونه‌ای عمل کنیم تا این‌ها جز به جلاء از وطن غصبی، فکر دیگری به سرشان نزند، این باید به عنوان محکمات و مسائل مسجل و مسلم رفتاری ما در مقابل آنان باشد.
وی عنوان کرد: آیت‌الله جوادی آملی در مورد اینکه خدای متعال در این آیه فرموده «وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ»، می‌گویند برخی گفته‌اند چرا خدا در این آیه از کلمه «لَهُمْ» استفاده کرده و از کلمه «علیهم» استفاده نکرده است؟ در فارسی هم جایی که به نفع باشد می‌گوییم «له» و جایی که به ضرر باشد می‌گوییم «علیه». چرا اینجا خدا از کلمه «لَهُ» استفاده کرده است؟ در حالی که عذاب کردن به نفع نیست!
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین بیان کرد: پاسخ این است که حرف لام که در ابتدای «لَهُمْ» آمده، همیشه به معنای «له» و «علیه» نیست، برخی وقت‌ها حرف لام به معنای اختصاص است، دانستن این مفهوم خیلی جاها در فهم آیات قرآن به دردمان می‌خورد.
آیت‌الله عابدینی خاطرنشان کرد: اختصاص یعنی چه؟ یعنی عذاب جهنم عذابی مخصوص برای یهودیان است، این عذاب معمولی نیست، ممکن است یک شراب‌خوار، قاتل یا ظالم را هم به جهنم ببرند و عذاب کنند، ولی عذاب مربوط به یهودیان خونخوار عذابی معمولی نیست، عذاب مخصوص و ویژه است.
وی تأکید کرد: مرحوم علامه طباطبایی 2 المیزان دارند، یک المیزان مفصل دارند که 20 جلد است، یک المیزان مختصر دارند که 6 جلد است، این المیزان مختصر این گونه نیست که بگوییم خلاصه شده‌ای از المیزان مفصل است، در این المیزان مختصر گاهی ممکن است مطالب و نکاتی باشد که در آن المیزان مفصل نباشد، برعکس آن هم صادق است.
امام جمعه قزوین تصریح کرد: علامه طباطبایی در خصوص آیه 3 سوره حشر فرموده‌اند جلاء به معنای ترک وطن است، جلاء این است که مجبور شوی وطنت را رها کنی و بروی، یهودیان مجبور شدند بخاطر بی‌ادبی‌هایی که داشتند وطنشان را ترک کنند، آن‌ها بخاطر نفاقی که داشتند مجبور بودند مدینه را ترک کنند، آن‌ها هر چه می‌توانستند علیه رسول خدا (ص) نقشه می‌کشیدند و توطئه می‌کردند، بنابراین تصمیم پیامبر (ص) این بود که یهودیان غیر از اینکه باید از مدینه بیرون بروند، راه دیگری ندارند.
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین یادآور شد: علامه طباطبایی فرموده اینکه خدای متعال در این آیه می‌فرماید خدا جلاء را برای یهودیان نوشته است، یعنی خدا این را مسجل کرده است، مثل اینکه خدا در آیه 183 سوره بقره فرموده است «كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ»، یعنی (روزه بر شما مقرر شده است)، یعنی روزه بر شما مسلم، مسجل و واجب شد.
وی اظهار کرد: خدای متعال هم مطابق آیه 3 سوره حشر مسلم و مسجل کرد که یهودیان باید جلاء و ترک وطن کنند، به عبارت بهتر این‌ها باید گورشان را گم کنند، این نسخه درمان غده سرطانی یهود است که از این آیه یاد می‌گیریم.
آیت‌الله عابدینی عنوان کرد: علامه طباطبایی در ادامه فرموده خدای متعال در آیه 3 سوره حشر می‌فرماید یهودیان یک عذاب دنیایی و یک عذاب آخرتی مخصوص دارند، عذاب دنیایشان این است که باید ریشه‌کن شوند، به قتل برسند و به اسارت و بردگی گرفته شوند، اما عذاب مخصوص در قیامت هم برای آن‌ها وجود دارد، مگر اینکه توبه کرده و رفتارشان را تغییر دهند، تا یهودی‌ها این خوی خون‌آشامی و ددمنشی را دارند نسخه مقابله با آن‌ها همین چیزی است که خدای متعال فرموده است.
امام جمعه قزوین بیان کرد: خدای متعال در آیه 4 سوره حشر می‌فرماید «ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَنْ يُشَاقِّ اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ»، یعنی (اين عقوبت براى آن بود كه آن‌ها با خدا و پيامبرش در افتادند و هر كس با خدا درافتد بداند كه خدا سخت كيفر است).
وی خاطرنشان کرد: علامه طباطبایی در رابطه با این آیه فرموده‌اند «المُشاق المُخالفه بالعناد»، مشاق به معنای مخالفت و دشمنی ورزیدن است، اینکه در ابتدای این آیه از کسانی سخن گفته شده که در مقابل خدا می‌ایستند، سپس از کسانی سخن گفته شده که در مقابل رسول خدا (ص) ایستاده‌اند، این نشان می‌دهد آن‌هایی که در مقابل رسول خدا (ص) می‌ایستند همان‌هایی هستند که در مقابل خدا می‌ایستند، آن‌هایی که در مقابل امیرالمؤمنین (ع) می‌ایستند همان‌هایی هستند که در مقابل خدا هم می‌ایستند، آن‌هایی که در مقابل امام (ره) و رهبر حکیم انقلاب می‌ایستند، همان‌هایی هستند که در مقابل خدا می‌ایستند، چرا که این‌ها همه از همان سلسله نور هستند، بنابراین مقابله با هر کدام از سلسله نور به معنای مقابله با خداست.
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین تأکید کرد: ما همیشه خدای متعال را به مهربانی می‌شناسیم، اما آیا خدا همیشه مهربان است؟ مسیحیان طوری تلقی می‌کنند که گویا نباید غیر از مهربانی از خدا هیچ انتظاری داشته باشیم.
آیت‌الله عابدینی تصریح کرد: ما باید بدانیم که خدا هم مهربان و هم منتقم است، خدا متدینین را هم دعوت می‌کند به اینکه باید یک جا خیلی مهربان باشید و یک جا هم ممکن است نیاز باشد نامهربانی کنید، خدای متعال این معنا را در آیه 29 سوره فتح آورده است که «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ»، یعنی (محمد (ص) پيامبر خداست و كسانى كه با اويند بر كافران سختگير و با همديگر مهربانند).
وی یادآور شد: آن‌هایی که دست دوستی و مهربانی به سمت اجانب و دشمنان قسم خورده ما که جز به نابودی ما فکر نمی‌کنند، دراز کرده‌اند، جاهل و گاهی احمق هستند، گاهی هم بدتر از این‌ها و منافق هستند، یعنی بنایشان بر این است که به دشمن میدان بدهند، با دشمن سازش کنند و علیه نظام دینی فعالیت کنند.
امام جمعه قزوین اظهار کرد: در دعای افتتاح آمده است «اَللّهُمَّ اِنّى اَفْتَتِحُ الثَّنآءَ بِحَمْدِکَ وَ اَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوابِ بِمَّنِکَ وَ اَیْقَنْتُ اَنَّکَ اَنْتَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ فى مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَهِ وَ اَشَدُّ الْمُعاقِبینَ فى مَوْضِعِ النَّکالِ وَالنَّقِمَهِ وَ اَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرینَ فى مَوْضِعِ الْکِبْریآءِ وَالْعَظَمَهِ اَللّهُمَّ اَذِنْتَ لى فى دُعآئِکَ وَ مَسْئَلَتِکَ فَاسْمَعْ یا سَمیعُ مِدْحَتى وَ اَجِبْ یا رَحیمُ دَعْوَتى وَ اَقِلْ یا غَفُورُ عَثْرَتى فَکَمْ یا اِلهى مِنْ کُرْبَهٍ قَدْ فَرَّجْتَها وَ هُمُومٍ قَدْ کَشَفْتَها وَ عَثْرَهٍ قَدْ اَقَلْتَها وَ رَحْمَهٍ قَدْ نَشَرْتَها وَ حَلْقَهِ بَلاَّءٍ قَدْ فَکَکْتَها اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَهً وَ لا وَلَدا وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فى الْمُلْکِ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً».
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین عنوان کرد: یعنی (خدایا من ستایش را به وسیله حمد تو مى‌گشایم و تویى که به نعمت بخشى خود بندگان را به درستى وادارى و یقین دارم که براستى تو مهربان‌ترین مهربانانى اما در جاى گذشت و مهربانى ولى سخت‌ترین کیفرکننده اى در جاى شکنجه و انتقام و بزرگ‌ترین جبارانى در جاى بزرگى عظمت، خدایا تو به من اجازه دادى در این که بخوانمت و از تو درخواست کنم پس اى خداى شنوا، مدح و ثنایم را بشنو و پاسخ ده، اى مهربان خواسته‌ام را و نادیده گیر اى آمرزنده لغزشم را اى معبود من چه بسیار گرفتارى که برطرف کردى و چه بسیار اندوه که زدودى و لغزش‌ها که چشم پوشیدى و مهر و رحمت که گستردى و زنجیر بلا که از هم باز کردى ستایش خاص خدایى است که نگیرد همسرى و نه فرزندى و نیست برایش شریکى در فرمانروایى و نیست برایش یاورى از خوارى و به کمال بزرگى او را یاد کن).
وی بیان کرد: حال ببینیم فرق جلاء و حشر در سوره حشر چیست؟ اینکه می‌گویند یک ملت حشر کردند، یا می‌گویند یک ملت جلاء کردند، این دو با هم فرق دارند، جلاء یعنی بساطشان را برچیدند و رفتند، مثل صهیونیست‌هایی که به صف فرودگاه رفته بودند برای اینکه سرزمین‌های اشغالی را ترک کنند، خیلی‌هایشان هم رفتند و دیگر بر نمی‌گردند، یا اینکه از شهرهای امن و امانشان به سنگرها و پناهگاه‌ها رفتند، این به معنای جلاء است.
آیت‌الله عابدینی خاطرنشان کرد: حشر به معنای قیام است، یعنی با نیت، حماسه و برای رسیدن به یک هدف، جمعیتی از مردم با هم تصمیم بگیرند که باید قیام کنند تا انقلاب پیروز شود یا قیام کنند تا رهبر حکیم انقلاب بتواند مردم را به اهداف موردنظر برساند.
امام جمعه قزوین تأکید کرد: فرق بین جلاء و هجرت چیست؟ برخی از شهری به شهر دیگر یا از کشوری به کشور دیگر مهاجرت می‌کنند، این‌ها برای این مهاجرت تصمیم می‌گیرند و از مهاجرت مقصودی دارند، برای مثال رسول اکرم (ص) از مکه به مدینه هجرت کردند، یعنی تصمیم گرفتند، برنامه داشتند، این طور پیش‌بینی کردند و همین طور هم محقق شد که اگر به مدینه بروند فشار مشرکان و کفار بر مؤمنین برداشته می‌شود و میدان نشر حقایق دین باز می‌شود، اما جلاء به معنای بیرون شدن به معنای اینکه دیگر صلاح نیست اینجا بمانند است، این با هجرت متفاوت است، در جلاء الزام، اجبار، اکراه و ترس وجود دارد، کسانی که جلاء می‌کنند از رها کردن وطنشان خوشحال نیستند، اما آن کسانی که هجرت می‌کنند به‌دنبال فضای بهتری هستند.
وی تصریح کرد: خدای متعال در آیه 97 سوره نساء می‌فرماید «إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرًا»، یعنی (آنان که فرشتگان، جانشان را در حالی که ظالم به خود بوده‌اند می‌گیرند، از آن‌ها پرسند که در چه کار بودید؟ پاسخ دهند که ما در روی زمین مردمی ضعیف و ناتوان بودیم. فرشتگان گویند: آیا زمین خدا پهناور نبود که در آن هجرت کنید؟! و مأوای ایشان جهنم است و آن بد جایگاه بازگشتی است)، در این آیه از کلمه هجرت سخن به میان آمده است.
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین یادآور شد: فرق حشر و هجرت چیست؟ حشر به معنا قیام کردن یک ملت است، مردم در 15 خرداد قیام کردند، مردم در سال 56 نیز قیام کردند و این قیام تا سال 57 در همه جا ادامه پیدا کرد و به پیروزی انقلاب منجر شد، این حشر است، اما هجرت این گونه نیست، برای مثال امام (ره) از ترکیه به نجف و از آنجا نیز به فرانسه به هجرت کردند.
آیت‌الله عابدینی اظهار کرد: فرق هجرت و اخراج چیست؟ رسول گرامی اسلام از مکه اخراج نشدند، بلکه از مکه به مدینه هجرت کردند، اما اخراج به معنای این است که به یک جماعت یا به یک فرد بگویند تو باید بیرون بروی، یعنی او را الزام به بیرون رفتن کنند، بنابراین اگر الزام پشت سر رفتن کسی باشد، یعنی او را وادار کنند آنجا را ترک کند، این به معنای اخراج است.
وی عنوان کرد: جلاء و تبعید نیز با هم فرق دارند، البته مشترکاتی هم دارند، یکی از مجازات‌های اسلامی تبعید است، وقتی یک کسی در یک جا کارهایی انجام می‌دهد و هر کاری می‌کنند که او سر به راه شود، میسر نمی‌شود، در این صورت ممکن است او را تبعید کنند، در تبعید جا و مکان را برای فرد مشخص می‌کنند و می‌گویند تو باید به فلان شهر بروی، آنجا هم زیر نظر و محدود هستی، در حالی که در جلاء چنین مواردی وجود ندارد، یعنی نه برای این افراد جا و مکان تعیین می‌شود و نه محدودیتی برای آنان در نظر گرفته می‌شود.
امام جمعه قزوین بیان کرد: ماوردی از مفسران نام آشنای اهل سنت است که معاصر مرحوم شیخ طوسی بوده است، ایشان یک تفسیر 6 جلدی دارد، ایشان یکی از فرقهای بین جلاء و اخراج را در تفسیرش بیان کرده و گفته ممکن است این دو در یک جاهایی مشترک‌المعنا باشند، اما فرقشان این است که جلاء آن چیزی است که فرد به همراه خانواده خود اقدام می‌کند، اما اخراج این گونه نیست و ممکن است صرفا خود فرد اخراج شود و خانواده‌اش در آنجا حاضر باشند.
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین خاطرنشان کرد: در رابطه با فرق جلاء و اخراج، اگر یک نفر از یک جا به جای دیگری برود، به این جلاء نمی‌گویند، جلاء باید برای یک جمع باشد، اما در اخراج این طور نیست، ممکن است یک نفر اخراج شود یا ممکن است چند نفر اخراج شوند.
وی تأکید کرد: در تفسیر غرائب‌القرآن نیشابوری حدیثی آمده که گفته شده از شرق عالم آتشی برمی‌خیزد و تا غرب عالم می‌رود، در روایت دیگری هم آمده آتشی از قعر عدن بر می‌خیزد و نتیجه آن اینطور می‌شود که آدم‌هایی آواره می‌شوند و کوچ می‌کنند، این‌ها مطالبی است که ما باید نسبت به آینده به آن‌ها توجه کنیم، البته ما حق نداریم هر اتفاقی که در عالم رخ می‌دهد را تطبیق به ماجراهایی دهیم که در عصر و زمانه‌مان پیش می‌آید.