نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین در جلسه تفسیر قرآن کریم به بررسی شأن نزول سوره حشر پرداخت.
آیت‌الله عبدالکریم عابدینی در جلسه 91 تفسیر قرآن کریم که در تاریخ 9 دی 1403 در مسجد شیخ‌الاسلام برگزار شد، در شرح سوره حشر اظهار کرد: یکی از اسامی این سوره حشر و دیگری بنی‌نضیر است و این اسامی از آیه دوم این سوره گرفته شده است.
سوره حشر مدنی است و در مدینه نازل شده است، 24 آیه، 445 کلمه و 1912 حرف دارد، شاید اکنون این اعداد و ارقام را به راحتی بتوان با استفاده از امکانات نرم‌افزاری به دست آورد، اما یک زمان چنین امکاناتی وجود نداشته است و بزرگانی از مفسران این آمار را جزء به جزء در می‌آوردند تا مبادا کسی چیزی بر این کلمات و آیات بیفزاید یا از آن بکاهد و امانت رسول اکرم (ص) و وحی الهی خدشه‌دار شود.
سوره حشر در ترتیب نزول بعد از سوره بینه و قبل از سوره نصر قرار دارد و در این ترتیب صدمین سوره قرآن است، اما در ترتیب چینش در قرآن کریم پنجاه و نهمین سوره است که بعد از سوره مجادله و قبل از سوره ممتحنه قرار دارد.
به تعدادی از سوره‌های قرآن کریم مُسبَحات می‌گویند، روی تعداد این سوره‌ها یک مقدار اختلاف است، چرا که برخی می‌گویند 7 سوره یا 6 سوره جزو مسبحات هستند، حتی برخی گفته‌اند 5 سوره جزو مسبحات هستند، ما همان روایت نخست یعنی 7 سوره را در نظر می‌گیریم، مسبحات به سوره‌هایی گفته می‌شود که با تسبیح آغاز می‌شوند.
مسبحات شامل سوره‌های اسراء، حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلی هستند، سوره‌های مسبحات مورد توجه عرفا و بزرگان بوده‌اند و شاگردان خود را نیز به توجه بیشتر و قرائت جدی‌تر این سوره‌ها دعوت می‌کردند.
از امام صادق (ع) سؤال شد چرا کعبه را به این نام نامیده‌اند؟ حضرت فرمودند برای اینکه مکعب است، پرسیدند چرا کعبه به این شکل چهار ضلعی در آمده است؟ حضرت فرمود در امتداد کعبه، بیت‌المعمور است، بیت‌المعمور مربع است، کعبه هم با آن هماهنگ است، پرسیدند چرا بیت‌العمور مربع شد؟ حضرت فرمود در امتداد بیت‌العمور عرش خداست، عرش خدا هم مربع است، این‌ها با هم هماهنگ هستند.
مجدد از حضرت پرسیدند چرا عرش خدا مربع است؟ حضرت فرمودند اساس، ارکان و حقیقت دین 4 کلمه شامل سبحان‌الله و الحمدلله و لااله‌الاالله و الله‌اکبر است.
بنابراین این اهمیت ذکر و تسبیح را می‌رساند و سوره‌ای که مسبحات است و با تسبیح شروع می‌شود، از اهمیت خاصی برخوردار است.
در اهمیت تسبیح، خدای متعال در آیات 139 به بعد سوره صافات بیان می‌کند ای مردم، بدانید که یونس از فرستادگان خدا و رسولان الهی است، به یاد بیاورید آن زمانی را که یونس به داخل کشتی پر از جمیعت رفت، کشتی حرکت کرد، وقتی از ساحل فاصله گرفتند فهمیدند بار کشتی سنگین است و ممکن است کشتی غرق شود، تصمیم گرفتند بارش را سبک کنند، قرعه‌کشی کردند و قرعه به نام یونس افتاد و او در آب انداخته شد.
خدای متعال در ادامه فرمود نهنگی یونس را بلعید، در حالی که او خودش را ملامت می‌کرد که چرا مأموریتش را رها کرده است.
ادامه این ماجرا در آیه 87 سوره انبیاء آمده است، خدای متعال در این آیه می‌فرماید به یاد بیاورید یونس وقتی خشمگین بود و می‌رفت، گمان می‌کرد ما بر او سخت نمی‌گیریم؛ از اینجا معلوم می‌شود دست خدا در قرعه‌کشی در کار بوده است و خدا خواسته که اینطور شود و قرعه به نام یونس در بیاید.
در ادامه خداوند در سوره انبیاء می‌فرماید یونس در شکم نهنگ و در کف اقیانوس بود، یعنی در تاریکی‌های بسیاری بود اما مأیوس نشد؛ اینجا خدا نشان می‌دهد اگر در این شرایط هم قرار گرفتید، باید به خدا امیدوار باشید، کلید نتیجه‌بخش تسبیح است، در این تاریکی‌ها یونس به خدا امیدوار بود و گفت خدایا جز تو هیچ‌کس را ندارم، تویی که خدایی می‌کنی، تو منزهی، اگر اتفاقی برای من افتاده، خودم به خودم ظلم کرده‌ام و این نتیجه رفتار خودم بوده است، هیچ ظلم و غیر حکمتی از تو انتظار نمی‌رود، این من بودم که بد کردم و کارم به اینجا کشید.
خدای متعال در ادامه سوره صافات فرموده است اگر یونس در آن شرایط تاریکی با تسبیح با ما صحبت نمی‌کرد، تا قیامت مشکلش حل نمی‌شد، اما همین که با تسبیح سخن گفت، ما او را اجابت کردیم و او را از غم سنگینی که بر او سایه افکنده بود نجات دادیم، سپس خدا به همه بندگانش بشارت داده و می‌فرماید ما این‌گونه همیشه همه مؤمنان را نجات می‌دهیم.
این معجزه تسبیح و چشمه نورانی و امیدبخش خدای متعال است که خداوند این چشمه را به ما نشان می‌دهد تا در بن‌بست‌های زندگی و در شدائد و سختی‌ها به خدای متعال پناه ببریم و ملجأ خود را حضرت حق بدانیم.
در ادامه شناسنامه سوره حشر، باید شأن نزول آن را بررسی کنیم، مفسران، محدثان و مورخان درباره شأن نزول سوره حشر متفق‌القول هستند که سه طایفه از یهود شامل بنی‌نضیر، بنی‌قریظه و بنی‌قینقاع اصالتا اهل سرزمین حجاز نبودند، این‌ها در کتاب‌هایشان خوانده بودند قرار است در آخرالزمان پیامبری ظهور کند، تصمیم گرفتند بیایند در آن سرزمینی که قرار است این پیامبر در آنجا ظهور کند و ظهورش را انتظار بکشند.
در کتاب آن‌ها آمده بود چه بخواهید و چه نخواهید این پیامبر ظهور می‌کند، این‌ها با خودشان فکر کردند که اگر ما بخواهیم برای آینده جهان تصمیم‌ساز باشیم، باید در سرزمین حجاز باشیم، اگر هم بخواهیم جلوی این پیغمبر را بگیریم، باز باید در این سرزمین باشیم.
این مسئله را از این جهت عرض می‌کنیم که هیچ‌گاه یهودیان با پیامبر (ص) همراهی نکردند و به ندرت کسانی از میان آن‌ها ایمان آوردند، چون اصولا اهل ایمان آوردن نبودند، پس معلوم می‌شود همان موقعی که این‌ها تصمیم گرفتند به سرزمین حجاز بیایند، تصمیمشان توأم با مکر، حیله و نیرنگ برای اشغالگری این سرزمین بود، همان کاری که امروز هم دارند انجام می‌دهند.
این سه طایفه یهود با این نیت به مدینه آمدند، این را از عملکرد این‌ها و رفتاری که با رسول خدا (ص) داشتند و لجاجتی که به خرج می‌دادند در می‌یابیم، این‌ها مرتب علیه رسول الله (ص) توطئه و نیرنگ به کار می‌بردند، از ابتدا آمدنشان به سرزمین حجاز برای دنیاطلبی، جاه، مقام، موقعیت، پول و ثروت بود، در سرزمین حجاز هم مرکز خودشان را مدینه قرار دادند، چون مدینه خوش آب و هوا و دارای نخلستان و زمین‌های زراعی و باغی بود، بنابراین آمدن آن‌ها به مدینه برای اشغالگری بود، نه اینکه در جست‌وجوی رسول خدا (ص) و هدایت بوده باشند، ما هیچ جا نمی‌بینیم که یهودیان به‌دنبال فیض بردن از وجود رسول خدا (ص)، معنویت و انسانیت باشند، اما سرشار از مکر، حیله و پیمان‌شکنی بودند.
قرائت سوره حشر پاداش دارد، در وسایل‌الشیعه به نقل از رسول اکرم (ص) آمده است که هر کس سوره حشر را قرائت کند ملائکه بر او درود می‌فرستند و برای او استغفار می‌کنند و همه عالم هستی زبانشان برای او به استغفار باز می‌شود، اگر آن روز یا شبی که این فرد این سوره را قرائت می‌کند از دنیا برود، اجر شهید را خواهد داشت.
چطور می‌شود که ما یک سوره را بخوانیم و همه عالم به وجد بیایند و استغفار کنند و برای قرائت‌کننده آن سوره از خدا طلب غفران و رحمت کنند؟ اگر بخواهیم از قرآن برای روشن شدن این مطلب مدد بگیریم، به آیه 44 سوره اسراء می‌رسیم که خدای متعال فرموده است «تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا»، یعنی (آسمان‌هاى هفتگانه و زمين و هر كس كه در آن‌هاست او را تسبيح مىگويند و هيچ چيز نيست مگر اينكه در حال ستايش تسبيح او مىگويد ولى شما تسبيح آن‌ها را درنمىيابيد به راستى كه او همواره بردبار و آمرزنده است).
خدای متعال در این آیه فرموده است آسمان‌های هفت گانه خدا را تسبیح می‌کنند، زمین هم خدا را تسبیح می‌کند، هر کس و هر چه در آسمان‌ها و زمین است تسبیح‌کننده خدای متعال است، هیچ چیزی در عالم پیدا نمی‌کنی، مگر اینکه کارش تسبیح پروردگار است.
خدا به ما می‌گوید شما تسبیح موجودات عالم را متوجه نمی‌شوید، وقتی همه عالم اهل تسبیح هستند، قرائت‌کننده سوره حشر هم که با تسبیح آغاز می‌شود، گویا به همه موجودات عالم که مشغول تسبیح هستند متصل می‌شود.
مصباح کفعمی به نقل از امام صادق (ع) آورده است هر کس سوره الرحمن و حشر را قرائت کند، وقتی شب می‌شود و او نیاز به جایگاه امنی دارد، خدا برای جایگاه او یک فرشته شمشیر به دست جهت نگهبانی و امنیت می‌گمارد.